Isaac knielend op het offerblok (naar 'Het offer van Isaac')

Auteur: Klazina Botke

Andrea del Sarto schilderde tussen 1525 en 1530 drie versies van Het offer van Isaac, alle op paneel en gebaseerd op hetzelfde karton waarvan een fragment in Stockholm bewaard is gebleven.^[1] Het eerste is onvoltooid, en bevindt zich nu in Cleveland. Dresden bezit een groter voltooid paneel en Madrid een kleinere versie.^[2] Recent onderzoek met behulp van infaroodreflectografie (IRR) heeft laten zien dat het schilderij in Dresden werd voltooid terwijl Del Sarto nog aan de versie in Madrid werkte.^[3] Alle drie de versies tonen de dramatische voorstelling van Abraham wiens geloof op de proef wordt gesteld door God die hem vraagt zijn eigen zoon Isaac te offeren.^[4] Met één knie steunend op het offeraltaar is de doodsangst van het gezicht van Isaac af te lezen. Del Sarto was een meester in het verbeelden van emoties en dit is een van de redenen waarom zijn werk zo vaak werd gekopieerd.^[5] In de Rotterdamse tekening is de figuur van Isaac geïsoleerd en nauwkeurig gekopieerd. Anders dan op het kartonfragment in Stockholm en het paneel in Cleveland correspondeert het gekwelde gezicht, de mond licht geopend, met de fysionomie in de twee voltooide versies van het schilderij; het offeraltaar komt het meest overeen met dat op de versie in Dresden, dus mogelijk is de tekening hiernaar gekopieerd.

Dat de tekening een kopie is en geen voorstudie, weten we zeker door een klein detail achter de rug van Isaac: hier zijn drie vingers van de linkerhand van Abraham te zien, rustend op de linkerhand van Isaac. Bij een originele studie voor een afzonderlijk figuur zou zo’n detail niet voorkomen. De kopiist moet ook bekend zijn geweest met de tekenstijl van Del Sarto en probeerde de techniek van de Florentijnse meester te evenaren. Met fijne en gelijkmatige arceringen in roodkrijt gaf hij de spiermassa van het lichaam weer en combineerde die met sterker aangezette contourlijnen en grovere arceringen rondom de figuur.^[6]

Een ander interessant detail is dat het geslachtsdeel van Isaac, te oordelen naar een kleine, rechthoekige beschadiging van het papier, is afgeplakt geweest. Het kuisen van naakte figuren door latere eigenaren of verzamelaars was niet ongewoon en kwam al voor in de late zestiende eeuw. Bij het schilderij in Dresden is een boomblad toegevoegd om de voorstelling kuiser te maken. Wanneer dat bij deze tekening is gedaan, en wanneer deze toevoeging weer werd verwijderd, is niet bekend. Het blad heeft ook verder te lijden gehad: de onderrand is beschadigd, waardoor de voet van Isaac grotendeels verloren is gegaan, en aan de bovenrand is het papier op vier plekken gescheurd.