Een ruiter en drie studies van hoofden

Auteur: Rosie Razzall

Deze tekening is een van de vier bladen in Museum Boijmans van Beuningen die worden toegeschreven aan een kunstenaar die rond 1530 in Siena werkzaam was en Pseudo-Pacchia wordt genoemd.^[1] Hij kreeg die naam in de jaren 1950 van de kunsthistoricus Philip Pouncey omdat zijn tekeningen doen denken aan die van Girolamo Pacchia (omstreeks1477-na 1533), als ook andere kunstenaars uit Siena zoals Giovanni Antonio Sodoma (1477-1549) en, in iets mindere mate, Domenico Beccafumi (1484-1551).^[2] Afgezien van een aantal, over meerdere collecties verspreide bladen die van dezelfde hand lijken te zijn en grotendeels afkomstig uit een en hetzelfde schetsboek, is er over deze kunstenaar niets bekend. Zestien van deze bladen werden in 1953 op de veiling van H.S. Reitlinger verkocht.^[3] Ook het Rotterdamse blad maakte mogelijk deel uit van het schetsboek, dat in dat geval al moet zijn gedemonteerd voordat de bladen tussen 1920 en 1930 door Franz Koenigs werden aangekocht.^[4] Drie bladen in Londen,^[5] een in New York,^[6] een in Chicago,^[7] een in Brussel,^[8] een die het laatst gezien is in de collectie van Pouncy^[9] en ten minste zeven in de kunsthandel^[10] behoorden waarschijnlijk ook tot het schetsboek. Een groot aantal van deze bladen, ook die in Rotterdam, is op verscheidene plekken als ook aan de randen behoorlijk beschadigd. Meerdere bladen zijn in de bovenhoek genummerd, met als hoogste getal 87.^[11] Waarschijnlijk bevatte het schetsboek dus nog veel meer bladzijden die ofwel verloren zijn gegaan ofwel ooit nog eens zullen opduiken.

Het schetsboek van Pseudo-Pacchia bevatte voornamelijk studies in pen in inkt van figuren en hoofden, kopieën van klassieke en eigentijdse beelden, strijders te paard en zwaardvechters, en enkele studies van ornamenten.^[12] Het feit dat meerdere motieven herhaaldelijk voorkomen en veel bladen zijn aangevuld met niet-gerelateerde studies doet vermoeden dat het schetsboek dienstdeed om er vrijelijk studies en kopieën in te maken, alternatieve ideeën uit te proberen en referenties voor later gebruik in op te tekenen. Drie van de vier Rotterdamse bladen zijn dubbelzijdig betekend. Deze studie verbeeldt een ruiter in zestiende-eeuwse kledij, naar rechts gewend en met zijn linkerarm naar voren wijzend. Ook de bladen I 501 verso, I 503 en de verso van de tekening in New York tonen ruiters. Waar nog ruimte op het blad over was, zijn studies van hoofden getekend, waarbij het blad in twee gevallen 90 graden werd gedraaid. Onder de neus van het paard zijn de lippen en neus van een vierde figuur te zien. De achterkant van dit blad is vrijwel geheel gevuld met studies op een manier die sterk doet denken aan twee bladen die in de kunsthandel opdoken.^[13] De twee putti waarvan er een op een trommel speelt en een op een trompet blaast, zijn als eerste getekend, gevolgd door drie studies van koppen waar nog ruimte over was. De hoofden van de engeltjes gingen verloren toen er naar schatting zo’n 16 x 10 mm van het blad werd afgesneden, gegeven de afmetingen van de andere bladen uit het schetsboek (circa 290 x 210 mm).