Omhoogkijkende bebaarde man met een tulband

Auteur: Klazina Botke

De combinatie van verschillende kleuren krijt op blauw papier is kenmerkend voor veel tekeningen van Jacopo Bassano. Voor deze kop van een man met baard en tulband gebruikte hij rood, wit, oranje en roze kleuren om het gezicht levendigheid en warmte te geven. Om een zachter en egaler effect te creëren wreef hij het krijt, mogelijk met zijn vingertoppen, op sommige plekken in het blauwe papier, terwijl hij de baard juist met een aantal sterk aangezette streken in hoofdzakelijk zwart krijt tekende, met enkel een paar krullen in rood krijt. Hierdoor ontstond een levendige en karaktervolle kop. Jacopo begon met zijn experimenten in kleurenkrijt in de late jaren vijftig van de zestiende eeuw en we zien deze methode terug in meerdere van zijn kopstudies, waaronder die in New York en Wenen.^[1] Het gebruik van kleurenkrijt kende maar weinig navolging in de Veneto waardoor dergelijke tekeningen al gauw in verband worden gebracht met Bassano en zijn atelier.^[2]

Op de achterzijde van het blad staat de inscriptie ‘B.B. 45’. Dit is het classificatiesysteem van de Venetiaanse verzamelaar Zaccharia Sagredo (1635-1729) waarbij de initialen B.B. staan voor Bottega Bassanese, het atelier van de Bassano. Jacopo had zich, na eerst enkele jaren in Venetië te hebben doorgebracht, na de dood van zijn vader Francesco in 1539 in zijn geboorteplaats Bassano del Grappa gevestigd en de leiding over diens schildersatelier overgenomen. Hier werden zijn eigen zonen Francesco, Leandro, Gerolamo en Giovanni Battista door hem opgeleid. In 1944 werd onze tekening door de Tietze’s specifiek aan Jacopo toegeschreven nadat ze deze hadden vergeleken met een overeenkomende kopstudie in Wenen die gebruikt was in het schilderij De nederdaling van de Heilige Geest uit circa 1559, nu in het Museo Civico in Bassano.^[3] Deze toeschrijving wordt nu algemeen geaccepteerd, aangezien de studie qua stijl en techniek perfect aansluit bij andere in gekleurd krijt uitgevoerde kopstudies van de meester zelf.^[4]

Rearick (1987) merkte als eerste op dat deze studie is gebaseerd op de figuur van koning David in de ruim 2,5 meter lange en uit tien blokken samengestelde houtsnede De triomf van Christus  (ca. 1508-1516).^[5] Deze beroemde prent naar een ontwerp van Titiaan (ca. 1487-1576) toont een processie van Bijbelse en kerkelijke figuren met in het midden Christus op een triomfwagen. Bijna vooraan in de stoet loopt koning David tussen andere patriarchen en profeten, spelend op zijn lier. We weten dat Bassano een grote hoeveelheid prenten bezat waaruit hij vaak inspiratie putte voor losse figuren, composities, maar ook kleine details.^[6] Waarschijnlijk bezat hij ook een exemplaar van De triomf-houtsnede, want we zien dat hij voor de tulband nauwgezet de lijnvoering en arceringen van de prent volgde.^[7] We weten dat hij dezelfde kop al eerder gebruikte in een fresco (ca. 1536) in het koor van de Santa Lucia bij Tezze sul Brenta. Aangezien de stijl van de tekening goed aansluit bij Jacopo’s latere krijtstudies, waaronder de kopstudie in Wenen (1550-1560), is deze eerder rond diezelfde tijd te dateren.^[8]