Fantasieportret van een man

Auteur: Yvonne Bleyerveld

In navolging van zijn stiefvader en leermeester Hendrick Goltzius tekende Jacob Matham in de eerste decennia van de zeventiende eeuw diverse fantasieportretten van mannen – en een enkele vrouw – met uitheemse kleding of interessante hoofddeksels (zie inv. nr. MB 1743).¹ Deze tekening is daarvan een treffend voorbeeld. Het is het enige bekende fantasieportret van Matham dat niet in pen en inkt, maar in zwart en rood krijt werd uitgevoerd. De man draagt een bonnet met opgeslagen rand en kleppen die over zijn oren vallen. De vormen van zijn gezicht en de muts zijn weergegeven in parallelle en gekruiste dunne krijtlijnen. De contouren van de man zijn met dikkere krijtlijnen getekend. Met rood krijt zijn hier en daar in het gezicht, de hals en op de vingers accenten aangegeven om het portret levensechter te maken. De kleding, de hand van de man en de achtergrond zijn in snelle, schetsmatige krijtlijnen opgezet.

Wat betreft het type voorstelling – een mansportret en profil – doet dit portret denken aan Mathams Hoofd van een man met een muts met kwast in Edinburgh, dat hij een jaar later, in 1607, tekende in pen en bruine inkt, waarbij hij de stijl van een gravure imiteerde.² Dit portret van een man met een scherpe neus en een uitstekende kin die een fantasiemuts met een kwastje draagt, is door een anoniem graveur in prent gebracht.³ Ook de Rotterdamse tekening is gedeeltelijk doorgriffeld, vermoedelijk om de voorstelling over te brengen op een koperplaat. Een prent naar dit portret is echter niet bekend.

Het gebruik van zwart en rood krijt zal Matham aan Goltzius hebben ontleend, die na zijn terugkeer uit Italië in 1591 deze twee kleuren krijt regelmatig gebruikt voor portretten, al dan niet in combinatie met andere kleuren krijt of waterverf (zie ook inv. nr. H 5).⁴ Een tekening uit 1595 die Matham in Rome maakte, Het atelier van de beeldhouwer, is bijvoorbeeld ook in een combinatie van zwart en rood krijt uitgevoerd.⁵ Ook van Jan Harmensz Muller, die in de jaren 1590 beïnvloed werd door Goltzius en het Haarlems maniërisme, kennen we een fantasiekop in zwart en rood krijt.⁶