De ou par Marcel Duchamp ou Rrose Sélavy (La boîte-en-valise) (Van of door Marcel Duchamp of Rrose Sélavy (De doos in een koffer))

Auteur: Bert Jansen

La boîte-en-valise is een soort persoonlijke oeuvrecatalogus, uitgevoerd als een draagbaar miniatuurmuseum. Hierin brengt Marcel Duchamp achtenzestig van zijn meest belangrijke kunstwerken bijeen in de vorm van fotografische reproducties en enkele miniatuurreplica’s. Met de vervaardiging ervan is hij in Parijs in 1935 begonnen, na de publicatie van de aantekeningen voor Le Grand Verre in La boîte verte. Een groot deel van zijn oeuvre is dan al ondergebracht in één Amerikaanse particuliere verzameling, van het echtpaar Arensberg, en dus niet publiek toegankelijk. Met La boîte-en-valise maakt hij zijn oeuvre openbaar en toont het als een samenhangend geheel. Het koffertje is in wezen een uitschuifbare doos die kan worden omgevormd tot een ruimtelijke maquette en simuleert hierdoor de wanden van een tentoonstellingszaal. Het beeldmateriaal is veelal afkomstig van eerdere publicaties, waarbij Duchamp steeds extra afdrukken heeft laten maken.

De eerste drie koffertjes stelt de kunstenaar samen in Parijs in het voorjaar van 1941. Tijdens de Duitse bezetting brengt hij het materiaal clandestien over naar Vichy, vanwaar het via Portugal naar New York wordt verscheept. Eind 1942 keert Duchamp zelf ook terug naar New York waar hij verder gaat met het assembleren van het materiaal. De eerste twintig exemplaren van La boîte-en-valise zijn bestemd voor vrienden en enkele musea en bevatten een origineel kunstwerk dat hij toepasselijk acht voor de ontvanger. De productie van de koffertjes verloopt in verschillende fasen.^[1] De laatste reeks verschijnt in 1971, drie jaar na de dood van de kunstenaar. Zoals gepland worden er driehonderd exemplaren gemaakt. Arturo Schwarz, die in samenwerking met de kunstenaar werkte aan een oeuvrecatalogus, onderscheidt zeven series, genummerd van A tot en met G. Het exemplaar dat in bezit is van Museum Boijmans Van Beuningen behoort tot de B-serie en maakt deel uit van de vijftien exemplaren die galeriehouder Rose Fried in New York heeft verkocht tussen 1952 en 1954.

Met de verwerving van La boîte verte en La boîte-en-valise in 1990 komt het museum in het bezit van twee sleutelwerken uit het oeuvre van de kunstenaar. Beide geven inzicht in de wijze waarop het concept van uniciteit en reproduceerbaarheid door Duchamp wordt gerelativeerd. Beide maken ook duidelijk dat een wezenlijk aspect van het oeuvre van Duchamp in de relatie tussen de afzonderlijke werken ligt, een relatie die in het geval van La boîte-en-valise wordt uitgedrukt in zijn keuze voor een miniatuurmuseum waarvan hij zelf de samensteller is. Dat de ideeën over uniciteit en multiples in de kunst van na 1960 zijn veranderd, is in belangrijke mate toe te schrijven aan Duchamp. Hij is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van het postmoderne kunstbegrip en zijn invloed werkt nog steeds door in de hedendaagse kunst. Duchamps positie binnen dada en het surrealisme en zijn betekenis voor generaties kunstenaars na hem, vormt voor Museum Boijmans Van Beuningen de aanleiding om vanaf 1989 zijn werk te verzamelen.^[2]