Lèvres d'or (Gouden lippen)

Auteur: Marijke Peyser

De titel van deze assemblage, Lèvres d’or, is een woordspel op une livre d’or (een pond goud) en un livre d’or (een gouden boek of gastenboek). Het object bestaat uit een oud boek waarvan de pagina’s zijn bewerkt: uit elke pagina is een rechthoekig vlak gesneden. Daarnaast heeft Man Ray het boek aan de binnenzijde van een spiegel voorzien en goudkleurige lippen op het omslag aangebracht. Door al deze aanpassingen verandert het boek in een make-updoos die door Man Rays modellen kon worden gebruikt. De schematisch weergegeven lippen en het opschrift lèvres d’or verwijzen naar een sleutelwerk van Man Ray uit 1934: het schilderij A l’heure de l’observatoire – Les amoureux.

Op een zomeravond in 1929 ontmoet Man Ray de Amerikaanse Lee Miller in Parijs. Van huis uit was Miller vertrouwd met de fotografie: haar vader was amateurfotograaf en legde haar veelvuldig vast op de gevoelige plaat. Als tiener begint ze zelf te fotograferen en in de loop der jaren bekwaamt ze zich in dit medium. Ook heeft ze ervaring als fotomodel voor onder meer Edward Steichen. Tijdens haar ontmoeting met Man Ray stelt ze voor zijn assistente te worden. Er ontstaat zowel een professionele als een amoureuze relatie die drie jaar stand houdt. Na de breuk keert Miller in 1932 terug naar de Verenigde Staten. Man Ray intussen, verwerkt zijn verdriet met behulp van olieverf en doek. Twee jaar lang werkt hij aan A l’heure de l’observatoire – Les amoureux, dat een foto van Millers lippen als uitgangspunt heeft.

Volgens Man Ray doen de ‘lippen’ op het grote doek van zich spreken. Het werk nam een prominente plek in op de tentoonstelling Fantastic Art. Dada, Surrealism (1936-1937) die Alfred H. Barr Jr., de eerste directeur van het Museum of Modern Art in New York, organiseert.^[1] In 1971 komt het schilderij naar Museum Boijmans Van Beuningen ter gelegenheid van de grote retrospectieve tentoonstelling van de kunstenaar (zie Mon premier amour en Projet pour la toile ʻPremier amourʼ (huile)), waar ook deze assemblage wordt getoond. De ‘lippen’ sieren het omslag van de catalogus en de uitnodigingskaart. Na Rotterdam reist de tentoonstelling naar het Musée national d’art moderne in Parijs en vervolgens naar het Louisiana Museum of Modern Art in Denemarken.^[2] Man Ray wil graag dat de tentoonstelling in het Philadelphia Museum of Art zal eindigen, in de stad waar hij was geboren. Het is dan ook een grote teleurstelling wanneer het Amerikaanse museum laat weten niet over de financiële middelen te beschikken om de tentoonstelling te bekostigen.^[3]

Het motief van de lippen blijft Man Ray fascineren. Zo is het ook aanwezig in een bundel surrealistische gedichten van Paul Éluard, Les mains libres (1937), die door Man Ray wordt geïllustreerd. Zijn La femme et son poisson, verwijst ontegenzeggelijk naar de ‘lippen’ en dus naar de vrouw en muze die zoveel voor hem betekende. De assemblage Lèvres d’or maakt hij echter pas vele jaren later: in 1967 is de kunstenaar reeds 77.