De Opwekking van Lazarus

Auteur: Judith Niessen

De opwekking van Lazarus (Joh. 11: 1-44) is veelvuldig afgebeeld in de beeldende kunst. Het evangelie van Johannes beschrijft hoe Christus naar het sterfbed van Lazarus, de broer van Martha en Maria, wordt geroepen. Tegen de tijd dat hij arriveert, is Lazarus echter al vier dagen dood en is hij inmiddels begraven. Als Christus beveelt het graf te openen, protesteert Martha door te wijzen op de stank van het lichaam. Christus antwoordt haar, dat indien haar geloof groot genoeg is, ze getuige zal zijn van een wonder. Hierop volgt het moment dat in deze tekening wordt verbeeld. Lazarus komt uit zijn graf, hier weergegeven als een tombe voor de grot. Christus vraagt aan omstanders Lazarus te ontdoen van van de wikkels rond zijn en handen en voeten en hem te laten gaan. Links van Christus staan Martha en Maria die hem danken, terwijl één van de omstanders in de achtergrond zijn hand tegen zijn neus houdt om de stank te weren. Lazarus wordt bevrijd van zijn doeken door Petrus. Zijn aanwezigheid staat nergens geschreven, maar vanaf ca. 1460 maakt hij, met name in Italië en Duitsland, deel uit van de beeldtraditie.¹ Aan de opwekking van Lazarus worden meerdere betekenissen toegekend. Zo functioneert het als pre-figuratie voor de wederopstanding van Christus, maar ook als symbool voor de opstanding van de doden bij het Laatste Oordeel.²

De tekening is, met haar breed opgezette figuren, expressieve gebaren en verhoudingsgewijs grote handen, sterk verwant aan een reeks ontwerpen voor glasvensters met taferelen uit de Passie van Christus van de Meester van Sint Michael (afb. 1).³ Diens werk is sterk beïnvloed door Barent van Orley, zoals ook blijkt uit de associaties die deze tekening oproept met schilderijen van die kunstenaar als het Job-triptiek, dat in de eerste helft van de jaren 1520 is vervaardigd.⁴ Held is de eerste die De opwekking van Lazarus associeert met de Passiereeks, waarvan hem alleen de drie in Berlijn bekend waren.⁵ Hij meent, ten onrechte, dat de Lazarus onderdeel was van diezelfde reeks.⁶ Ook Haverkamp Begemann en Logan zien de verwantschap met de tekeningen uit de Passiereeks.⁷ Farmer rekent de Lazarus-tekening tot de groep maar merkt op dat ze zwakker is uitgevoerd dan de overige werken.⁸

Naast de al eerder genoemde kenmerken zijn er meer overeenkomsten tussen deze tekening en de bladen uit de Passiereeks aan te wijzen. Dit komt tot uiting in de typische coulissenachtige opbouw van het landschap en de brede plooival aangegeven met dikke lijnen en ingevuld met korte arceringen. Ook de ondertekening van de luiken met taferelen van de Legende van de Heilige Michael toont verwante korte arceringen. Zoals Farmer al opmerkte, is de lijnvoering in deze tekening grover van opzet en zijn de figuren minder uitgewerkt dan bij de Passiereeks. Ook de gedrongenheid van de posturen, een duidelijk kenmerk van de tekeningenreeks, is hier niet zo opvallend. Hoewel de wat grovere lijnvoering misschien verklaard kan worden door het gebruik van pen en penseel in plaats van krijt, is het niet uitgesloten dat De opwekking van Lazarus een een studiowerk uit de late jaren twintig is.

De functie van het hier besproken blad is onbekend. Het is niet gekwadreerd of doorgedrukt en heeft mogelijk gediend als vidimus voor een schilderij. Rechtsonder is het blad, waarschijnlijk eigenhandig, 15 genummerd in bruine pen.⁹ Hoewel ongebruikelijk, zou dit erop kunnen wijzen dat het deel uitmaakte van een grote reeks met de Werken van Christus.