Bergachtig kustlandschap

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Dit is een zorgvuldig getekend, bergachtig kustlandschap met verspreid liggende huizen en torens en op de landtong links een burcht. Voor de kust ligt een eiland met bebouwing. Links op de voorgrond is een met bomen begroeide kustlijn getekend. Op zee varen enkele grote zeilschepen. De wolkenpartijen boven de bergen zijn links schematisch, en rechts meer grafisch getekend, met ronde vormen opgebouwd uit parallelle en kruisarceringen.

De tekening is een kopie naar het landschap op de grote en ambitieuze gravure De bruiloft van Amor en Psyche, die Goltzius in 1587 graveerde naar een ontwerptekening van Bartholomeus Spranger.¹ Lange tijd werd dit kustlandschap echter beschouwd als een eigenhandige tekening van Goltzius, die hij gemaakt zou hebben als een voorstudie voor het landschap op deze prent.² Sprangers ontwerptekening voor de gravure met het bruiloftsmaal van Amor en Psyche is bewaard gebleven, maar in de loop der tijd wel aanzienlijk beschadigd geraakt, in het bijzonder in de middenpartij – met onderaan het landschap – waar een strook van anderhalve centimeter ontbreekt.³ De slechte staat waarin de tekening verkeert, leidde tot de veronderstelling dat het landschap onder de godenbijeenkomst in de wolken, oorspronkelijk door Spranger in zijn ontwerp was opengelaten en dat Goltzius dit in de gravure naar eigen inzicht toevoegde. De Rotterdamse tekening zou in dat geval dan een voorstudie zijn – echter niet de definitieve, aangezien het landschap op de tekening in dezelfde richting is als het landschap op de gravure. Deze theorie werd weerlegd door Boon, die bijval kreeg van Mielke en Schapelhouman.⁴ Want ondanks de slechte conditie waarin Sprangers tekening verkeert, is onder de goddelijke bruiloft nog altijd vaag een landschap zichtbaar, dat overeenkomt met het gegraveerde landschap op Goltzius’ prent. De tekening van de hofschilder uit Praag voorzag dus wel degelijk in de invulling daarvan.

De besproken tekening wijkt op een aantal punten af van het landschap op de gravure. Zo is de bebouwing die op de prent alleen schetsmatig, in burijnstippels, weergegeven is, op de tekening verder uitgewerkt, wat ook het geval is bij de scheepjes op zee. Ook is linksachter een bergketen toegevoegd die op de prent ontbreekt. De wolken boven het getekende landschap zijn een vrije navolging van de ronde, met arceringen vormgegeven wolken op de gravure. Het kustlandschap op de gravure van Spranger en Goltzius werd door de anonieme kunstenaar dus niet letterlijk gekopieerd, maar eerder als vertrekpunt voor zijn eigen landschap gekozen. De tekening is te dateren in of ná 1587.