Keukentafereel

Auteur: Judith Niessen

In de keuken is men drukdoende een maaltijd voor te bereiden. Artisjokken worden schoongemaakt, het eten wordt gerangschikt, het vuur wordt opgestookt en een ketel wordt erboven gehangen. Alleen de man rechts heeft duidelijk iets anders aan zijn hoofd: hij pakt de vrouw voor zich bij haar middel, terwijl zij een vogel omhoog houdt. Het woord ‘vogelen’ had ten slotte in die tijd een dubbele betekenis en duidde, naast het gangbare vangen van vogels, ook op het liefdesspel.¹ Een dergelijke zinspeling op de erotiek was gebruikelijk in keukenstukken, zoals ook te zien is bij het Markttafereel met een vogelkraam in dit museum (inv. nr. N 166). Het tafereeltje verleent de voorstelling dan ook een erotische ondertoon.

Zoals Boon opmerkte is de tekening in techniek verwant aan een keukenstuk in Amsterdam.² Beide voorstellingen, die niet door dezelfde hand zijn getekend, zijn opgezet in schetsmatige contourlijnen, waarna ze zijn gewassen met bruine of blauwe inkt. De voorstelling in Amsterdam herhaalt een compositie van een schilderij dat aan het einde van de zestiende eeuw moet zijn geproduceerd. Het bevindt zich in een Belgische privécollectie en wordt daar toegeschreven aan Pieter Cornelisz. Rijck of Jacob Cornelisz. Delff.³ Beide maken deel uit van de tweede generatie schilders van keuken- en marktstukken, die sterk beïnvloed werden door Pieter Aertsen en Joachim Beuckelaar.

De tekening in Amsterdam en deze tekening zijn beide vermoedelijk rond 1600 ontstaan. Tegen die tijd vormen de keukeninterieurs niet meer alleen de achtergrond voor de grootfigurige taferelen, zoals dat bij Beuckelaer en Aertsen nog wel het geval was. Ze worden ruimer van opzet, waarbij de personages verspreid over het beeldoppervlak hun huishoudelijke taken vervullen. Doordat er geen wijzigingen in de schetsmatig getekende voorstelling zijn aangebracht, kan worden verondersteld dat ook deze tekening, net als die in Amsterdam, is gekopieerd naar een bestaande voorstelling. De tekening diende waarschijnlijk als model voor nieuwe schilderijen. Het is voorzien van een kwadraatnet dat over de tekening heenloopt.