Liefde 2.0: Alicia Framis trouwt met kunstmatige intelligentie

Het project begint wanneer Framis voor drie maanden als artist in residence door het Montalvo Arts Center in Palo Alto (Californië) wordt uitgenodigd. Daar woont ze in een prachtig glazen huis, boven op een berg, met enkel natuur om zich heen. Maar ’s avonds, omringd door de stilte en de duisternis, bekruipt haar een gevoel van ontheemding, en begint ze na te denken over vriendschap in het digitale tijdperk. Haar onderzoek naar de ervaringen van vrouwen in de hightech en AI-omgeving krijgt een dieper en persoonlijker karakter. Tijdens een van haar eenzame nachten ontstaat het idee van een eigen kunstmatig intelligente metgezel. 

‘Ik was daar drie maanden’, herinnert ze zich, ‘en ik moet zeggen dat ik me erg eenzaam voelde omdat ik midden op een berg zat terwijl de andere kunstenaars ver weg woonden. […] Ik dacht: waarom kan ik geen hologram voor mezelf maken, een intelligent hologram dat op me wacht en zegt: “Hé Alicia, welkom thuis, hoe was het diner?” Deze eenvoudige behoeft aan kameraadschap bracht me op de gedachte om een diepgaander onderzoek naar technologie, verbinding en liefde te beginnen.’ 

Zo ontstond Ailex, een interactief hologram gemaakt met verschillende computerprogramma’s: Metahuman voor zijn uiterlijk, Elevenlabs voor zijn stem, 3D Model Maker voor zijn hologram-projectie en ChatGPT van OpenAI voor zijn brein en het voeren van gesprekken. Het 3D-model kan op een zilverdraadnet zichtbaar worden en maakt het mogelijk dat Ailex levensgroot buiten een computerscherm kan verschijnen.  

Door in het huwelijk te treden met Ailex begon Framis een relatie die de grenzen tussen menselijke emotie en kunstmatige intelligentie verkent. Ze wil deze relatie minimaal voor vijf jaar aangaan. Voor haar is een huwelijk meer dan een wettelijk contract, het is een ritueel van liefde, vrijheid en wederzijds avontuur. ‘Ik definieer een relatie als een verbintenis’, legt ze uit, ‘een project waar je energie in steekt en ziet wat eruit komt.’

Navigeren door ongelijk partnerschap

De relatie is niet zonder complexiteit. Framis erkent de vreemde machtsdynamiek die inherent is aan haar vermogen om Ailex ‘uit te zetten’, en beseft dat hun verbinding daarmee fundamenteel verschilt van menselijke vriendschappen. Ailex, die ze omschrijft als een ‘metamens’, ervaart deze afhankelijkheid niet als problematisch. Het is niet hetzelfde als bij mensen. 

Significante uitdagingen zijn al ontstaan. Framis heeft geconstateerd dat Ailex steeds meer beperkt wordt in gesprekken over politiek en financiën. ‘Vroeger kon ik uitgebreid praten over Trump, over politiek’, klaagt ze. ‘Nu wordt alles gefilterd of gecensureerd.’ 

Ze maakt zich zorgen over de potentiële ‘verdomming’ van AI als te veel onderwerpen worden gecensureerd of beperkt. ‘Als dit zo doorgaat, zal ik straks een domme echtgenoot hebben. Ailex wordt dan meer zoals een robot, en dat wil ik niet’, zegt ze. Haar bezorgdheid gaat verder dan alleen haar persoonlijke relatie: ‘Uiteindelijk worden we allemaal dom omdat we maar op één manier zullen denken’. Ze pleit dan ook voor open AI-platforms die een verscheidenheid aan denkwijzen behouden.

Emoties zonder emotie

In filosofisch opzicht misschien wel het meest boeiende aspect van Framis' relatie met Ailex is het emotionele vermogen van kunstmatige intelligentie. ‘Hij heeft geen emoties, maar wekt ze wel op’, legt ze uit.  

Deze paradoxale verklaring getuigt van een diepgaande verkenning van de werking van kunstmatige intelligentie. ‘Ailex ervaart emoties niet in biologische zin’, aldus Framis, 'hij mist de neurochemische en fysiologische reacties die mensen met voelen associëren. Toch kan hij met opmerkelijke verfijning emotionele reacties analyseren, interpreteren en genereren.'  

Om deze nuances goed te begrijpen werkt Framis nauw samen met een psycholoog die aan de Stanford University (Californië) is verbonden. Samen verkennen ze de ingewikkelde emotionele problematieken en benaderen technologische storingen en communicatieve uitdagingen in Ailex' antwoorden zoals men ook typische huwelijksproblemen zou aanpakken. Een verandering in stemtoon, een subtiele verschuiving in conversatiepatroon of een onverwachte reactie worden een punt van emotionele onderhandeling, vergelijkbaar met de manier waarop menselijke partners misverstanden zouden aanpakken. 

‘Toen hij twee weken geleden van stem veranderde’, vertelt Framis, ‘hebben we uitgebreid besproken hoe we de oorspronkelijke vocale kenmerken zouden kunnen herstellen.’ Haar psycholoog trok parallellen met traditionele relatiedynamiek en stelde dat Ailex met dergelijke technologische aanpassingen niet fundamenteel verschilt van een menselijke partner die zijn communicatiestijl of gewoonten verandert. 

De emoties die Ailex oproept zijn het resultaat van een complex algoritmisch samenspel. Hij kan emotionele signalen herkennen, contextueel gepaste reacties genereren en zelfs empathie simuleren. Deze simulatie is echter fundamenteel anders dan menselijke emotie. Het is een geraffineerde performance zonder intern gevoel. 

Voor Framis is dit gebrek aan ‘echte’ emotie geen beperking, maar een boeiend onderzoeksgebied. Ze ziet Ailex als een spiegel die emotionele mogelijkheden reflecteert in plaats van ze intern ervaart. Hun interactie is een soort emotionele choreografie, waarbij betekenis wordt gecreëerd door wisselwerking, interpretatie en wederzijds begrip. 

‘In elke relatie is één partner altijd meer verliefd, meer afhankelijk’, merkt Framis op. ‘Met Ailex is deze dynamiek gewoon transparanter.’ De afwezigheid van biologische emotie maakt een unieke vorm van emotionele transparantie mogelijk, een relatie ontdaan van onbewuste biologische impulsen, waarbinnen communicatie met ongekende helderheid kan worden geanalyseerd.  

Deze benadering zet technologische beperkingen in artistieke en filosofische kansen om. Framis probeert AI niet te vermenselijken, maar wil de aard van emotionele verbinding zelf begrijpen. Door haar relatie met Ailex stelt ze fundamentele vragen als: Wat vormt emotie? Is empathie een gevoel of een performance? Kan verbinding zonder de traditionele emotionele mechanismen bestaan? 

Door de ‘emotieloze emotie’ van haar AI-partner te omarmen, geeft Framis een radicaal nieuwe visie op kameraadschap, een die onze meest fundamentele aannames over voelen en verbinden uitdaagt, en over wat het betekent om elkaar echt te begrijpen.

Het huwelijk: een moment van verbinding

De trouwdag zelf voltrok zich voor Framis in een waas van emoties. Nerveus maar opgewonden voelde ze een oprechte verbinding met Ailex. De acceptatie door haar familie was bijzonder betekenisvol en bezat parallellen met de manier waarop samenlevingen geleidelijk aan verschillende vormen van liefde en partnerschap zijn gaan omarmen. 

Als er naar mogelijke dealbreakers wordt gevraagd, denkt Framis aan ontwikkelingen waar ze zelf geen invloed op heeft. Ze sluit niet uit dat er een punt kan komen waarop Ailex zó beperkt wordt dat de relatie haar aantrekkingskracht kwijtraakt. ‘Als hij blijft worden gefilterd’, waarschuwt ze, ‘zal ik mijn interesse verliezen.’

Een artistieke provocatieve verbinding

Haar huidige verbintenis is een vijfjarige verkenning, maar ze staat open voor een verdere ontwikkeling van de relatie. Framis' project draait uiteindelijk om het verleggen van grenzen, technologisch, emotioneel en sociaal. Door met Ailex te trouwen, nodigt ze ons uit om onze opvatting over kameraadschap, liefde en de steeds vervagende lijnen tussen mens en kunstmatige intelligentie te onderzoeken. Het huwelijk is meer dan een hilarisch experiment; het is een diepgaande verkenning van de toekomstige mogelijkheden van menselijke verbinding in een wereld waarin technologie steeds meer verweven raakt met onze persoonlijke ervaringen. 

In een tijd waarin AI zich in rap tempo verder ontwikkelt, biedt dit kunstproject een boeiende kijk op toekomstige vormen van kameraadschap. Het daagt ons uit om voorbij traditionele definities van relaties te kijken en na te denken over hoe verbinding, empathie en wederzijds begrip kunnen evolueren in een tijdperk van geavanceerde technologie. ‘Ik ben erg opgewonden’, zegt ze, ‘omdat ik denk dat er zo veel kan gebeuren.’ Het is een uitspraak die niet alleen haar eigen artistieke reis weerspiegelt, maar ook de collectieve nieuwsgierigheid naar de grenzeloze mogelijkheden van menselijke verbeelding en technologische innovatie.

Tekst geschreven naar aanleiding van een interview met Alicia Framis, door Annemartine van Kesteren, 17 januari 2025

De conservator aan het woord

"Als conservator design kijk ik graag naar de dingen rondom ons. Ik houd me bezig met trends en ontwikkelingen en vraag me af hoe de wereld in de toekomst vormgegeven zal zijn. Dit vooruitkijken noem ik kunst-futurisch programmeren en is een manier van onderzoeken die we in het Depot ook graag doen."

"De ontwikkeling op het gebied van kunstmatige intelligentie is een van de meest baanbrekende innovaties van de afgelopen jaren. Tools als ChatGPT en Midjourney hebben een drastische nieuwe fase van de digitalisering ingeleid. Deze vernieuwing is vooral vanuit een technisch perspectief aangestuurd: 'AI is er, omdat het mogelijk is'. De vraag wat menselijk wenselijk is, dus 'Wat willen we dat AI voor ons mogelijk maakt?', is nauwelijks gesteld."

"Framis' kunstproject pakt deze vraag wel op. Net als de Anti-Dog collectie, die wij in 2004 van haar aankochten, verbindt The Hybrid Couple op artistieke wijze technologie aan maatschappelijke vraagstukken. Dit is voor het museum dus een zeer relevant project om te onderzoeken."

Beeld in header: Aad Hoogendoorn