Kunst omkaderd

Museum Boijmans Van Beuningen heeft zo’n zeshonderd schilderijen uit de periode 1780-1914 (ook wel de lange negentiende eeuw genoemd). Ze zijn vooral gemaakt door Nederlandse en Franse kunstenaars voor een kunstmarkt die steeds commerciëler werd. Sinds 2020 heeft het museum onderzocht hoe de lijsten van deze werken zijn gemaakt. We hebben honderden schilderijen van alle kanten bekeken en gefotografeerd, en onderzoek in de archieven gedaan. Zo hebben we meer geleerd over de inlijstingspraktijk. Net als de schilderijen hebben de lijsten vaak al een heel leven achter zich: sommige zijn door de kunstenaar zelf gekozen, andere door een handelaar, verzamelaar of museumdirecteur.

Op de rails in de gangen bij de restauratieateliers (2e verdieping) zoomen we in op acht schilderijen van kunstenaars als Anna Abrahams, Théodore Rousseau en Paul Gauguin. Welk verhaal hebben schilderij en lijst te vertellen?

Onderzoek en praktijk

Veel lijsten zijn in het verleden vervangen zonder dat dit goed is vastgelegd. Daardoor is het vaak moeilijk te zeggen of een schilderij nog in de oorspronkelijke lijst zit of een latere vervanging heeft. Door o.a. te kijken naar de stijl van de decoraties, het materiaal en de techniek, of aanwijzingen op de achterkant van het schilderij of in archieven kunnen we dit beter achterhalen.   

Tegenwoordig wordt een originele lijst zelden vervangen. Het is een van onze taken om lijsten te behouden en, indien nodig, te behandelen. De lijst beschermt het schilderij, maar is ook beeldbepalend voor de esthetische beleving van het kunstwerk.

Lijsten maken in de negentiende eeuw

Eeuwenlang werden schilderijlijsten met de hand uit hout gemaakt, maar dat veranderde in de negentiende eeuw. Door de toenemende vraag naar lijsten en mechanisatie werd er veel geëxperimenteerd met nieuwe materialen, technieken en productiemethoden.

Ornamenten werden uit kostenbesparing bijvoorbeeld met mallen afgedrukt in plaats van met de hand stuk voor stuk uitgesneden. Een kneedbare massa (pâte) werd warm in de mallen gedrukt. Nadat de pâte afkoelde, konden de ornamenten makkelijk op de profielen worden vastgelijmd. Naast pâte-ornamenten waren sommige lijsten versierd met gekerfde patronen, geponste motieven of een laagje zand. De techniek van het vergulden bleef echter ongewijzigd en was dus ook in de negentiende eeuw een tijdrovend en kostbaar karwei.

Depot

Het Depot is dé locatie voor onderzoek, conservering en restauratie. Depotbezoekers worden altijd verrast als ze de gang in lopen naar de restauratieateliers. Hier kunnen bezoekers een glimp opvangen van restaurators, registrars en art handlers die aan het werk zijn met de museumcollectie. In de serie Onderzoek op de rails komen uiteenlopende onderzoeksthema’s aan bod. Kunst omkaderd is tot en met 29 juni 2025 te zien.