Impressie landelijke trainingsdag kritisch denken met kunst voor het mbo

kunst als zuurstof

Koen Vos, practor brede vorming van ROC Friese Poort, neemt de aanwezigen in zijn keynote nog verder mee in het belang van kijken. Hij toont verschillende kunstwerken in de openbare ruimte die mensen soms zelfs dagelijks passeren, maar vaak niet zien. Maar de tijd nemen om er even wat langer bij stil te staan is zeer waardevol. Koen vat zijn verhaal samen in een beeld: een vacuümzak met een dekbed erin. Het dekbed, dat symbool staat voor het onderwijs, is vrijwel onherkenbaar geworden; alle zuurstof is eruit. Met kunst en creativiteit kunnen we zuurstof terugbrengen, dit zal het onderwijs/dekbed een stuk comfortabeler en behaaglijker maken.

Rutger Bergboer van Locatietheater Prins te Paard neemt het woord van Koen over om de deelnemers voorbeelden te geven van projecten die ontstaan als je de zuurstof terugbrengt in het onderwijs. Zo transformeerde studenten van ROC Friese Poort een oude combine tot een ‘Combine-o-saurus’ in ‘3D exploded view’ en gingen studenten in een leegstaand gebouw in Emmeloord ‘op reis’. Middels kunst en theater werd daar de waarde van empathie onderzochten. Bekijk hier een video over dat project.

Na de plenaire opening gaan de aanwezigen uiteen om deel te nemen aan verschillende deelsessies.

Kijken met kunst naar burgerschap en kritisch denken

Daan van Riet en Jeroen Kraan houden zich bezig met de (door-)ontwikkeling van de training Kritische denkvaardigheden voor docenten burgerschap in het mbo. De training van Daan en Jeroen staat in het teken van diepgang creëren. Hoe doe je dat? Volgens Daan en Jeroen door lagen aan te brengen, door iets op verschillende niveaus (denk aan historie, creativiteit, bedoeling en persoonlijke emotie) te beschouwen wordt het genuanceerder en interessanter; je kijkt kritischer. Op deze manier ontleed je eigenlijk de manier van kijken. Stel daarbij de volgende vragen: ‘hoor je wat iemand zegt?’, ‘Snap je wat iemand zegt?’ En pas ten slotte: ‘Ben het er mee eens?’. Zo krijgt je een gelaagde en kritische discussie waarin men zich in elkaar verplaatst. Kunst, en het mooi of lelijk vinden ervan, kan een goed onderwerp van zo’n discussie zijn. Meer weten? Daan en Jeroen verwezen in hun training naar het kunstwerk ‘Identity Crisis’ van Michael Murphy dat je hier kunt bekijken.

Multiperspectiviteit

In de training ‘multiperspectiviteit’ ging Gyonne Goedhoop in gesprek met de deelnemers over de verschillende narratieven die zij en hun studenten in zich hebben. Gender, ras, etniciteit, klasse en seksualiteit bepalen bijvoorbeeld onze manier van kijken naar elkaar, maar ook de blik op kunst. Gyonne benadert multiperspectiviteit vanuit de theorie ‘intersectionality’ (Hill Collins en Bilge). Door je bewust te zijn van de veelheid aan perspectieven die de mens kan innemen, verbreden we ons wereldbeeld en vergroten we de nieuwsgierigheid naar de ander. Volgens Gyonne kan het kijken naar kunst helpen bij het inzichtelijk maken van de verschillende perspectieven. Dit illustreerde de oefening waarin de docenten kijken in kleine groepjes naar werken van Charley Toorop, Daan van Golden en Co Westerik. Ze bespraken op welke manieren je het kunstwerk kunt benaderen. Hoe zou je hierover met je studenten in gesprek kunnen gaan? En welke perspectieven nemen zij in?

Meer weten? Gyonne verwees in haar training onder andere naar de Tegenlichtdocumentaire Mijn stad is mijn hard (28 oktober 2018, NPO). De documentaire kunt u hier bekijken.

OneDayArtist

Jobbe Holtes vormt samen met Yotka Kroese ‘OneDayartist’. Samen organiseren zij blikverruimende workshops voor jongeren. In deze deelsessie is het Jobbe’s doel zijn publiek op verschillende manieren te vertragen. Dit doet hij met een aantal werkvormen: ten eerst zitten alle deelnemers in tweetallen tegenover elkaar en kijken drie minuten naar elkaars gezicht (ongemakkelijk!), daarna tekenen zij elkaar zónder naar elkaar te kijken. Vervolgens krijgt elke deelnemer een foto van het gezicht van Einstein, deze wordt ondersteboven naast het tekenvel gelegd. De opdracht is Einstein ondersteboven na te tekenen. Dit vergt een nieuwe aanpak. Één van de deelnemers vertelde “ik tekende niet wat ik weet, maar wat ik zag”. Ten slotte toont Jobbe een werk van David LaChapelle en geeft de deelnemers de opdracht tien dingen op te schrijven die hen opvallen. De uitkomsten worden uitgewisseld om daarna opnieuw tien nieuwe dingen te noteren. De opdracht wordt positief ontvangen. Deelnemers vertellen dat ze “zelden zo goed naar een kunstwerk gekeken [hebben]” en vertellen dat de blik van de ander nieuwe inzichten gaf.

Jobbe bepleit dat, om goed te kunnen kijken, we ons oordeel moeten uitstellen. We moeten daarvoor leren vertragen.. Één van de deelnemende docenten verzucht dat kritisch kijken het tegengif is voor polarisatie, immers: “(…) als ze zo leren kijken, leren ze ook de nuances, de grijstinten, zien”.

Coöperatief denken

Wouter Colpaert en Marty Barneveld zijn de initiatiefnemers en drijvende kracht achter coöperatief denken: een vorm van geweldloze communicatie, die eenvoudig, krachtig en productief is.

Tijdens deze deelsessie passen Wouter en Marty, samen met de docenten, deze onderwijsmethode toe op kunstwerken.  Dit doen zij door startvragen te stellen. De startvraag vormt het startschot voor een kritisch gesprek met elkaar.  Zo wordt bij ‘Hondenkop’ van Willem van Kuilenburg bijvoorbeeld gevraagd “Wanneer is iets een mens of een dier? Wat maakt ons mensen, mensen?” Bij een werk van Hans Scholze zonder titel stellen Marty en Wouter de vraag “Hoe kan verdwalen toch heel prettig zijn? “ Het dwalen refereert ook aan: hoeveel mogelijkheid heeft een student om te ‘dwalen’ in zijn studie. Ten slotte stellen Marty en Wouter de vraag “Kan een titel van een kunstwerk problematisch zijn?” bij ‘Negerbokser’ van Isaac Israëls.

Van KIJKEN naar ZIEN en ‘Visual Thinking Strategies’ – rondleidingen

De deelnemende docenten worden door rondleiders van het Centraal Museum, Museum Boijmans van Beuningen en het Fries Museum rondgeleid volgens het ‘Van KIJKEN naar ZIEN’-programma. Aan de hand van verschillende kunstwerken wordt het gesprek geopend over vooroordelen, aannames en de subjectiviteit van je blik. ‘Wat zie je?’ En vooral: ‘Waarom denk je dat?’ Op deze manieren wordt ook het gesprek gevoerd met de studenten die het programma volgen. Zij komen er door deze vragen vaak achter dat de eerste indruk niet altijd blijkt te kloppen. Aan de hand van een tekenoefening worden subjectiviteit en aannames besproken. Hoe zorg je ervoor dat je misverstanden voorkomt en dat aannames niet voor verwarring zorgen?

Via de Visual Thinking Strategies-methode wordt de deelnemers een aantal open vragen gesteld waarover zij met elkaar in gesprek gaan. Bij VTS staan drie vragen centraal: ‘Wat gebeurt er?’, ‘Waaraan zie je dat?’ en ‘Wat kun je nog meer ontdekken?’ Bij deze methode staat de persoonlijke beleving en interpretatie van de deelnemers centraal. De deelnemers, normaal gesproken de studenten, worden uitgedaagd een kritische en onderzoekende houding aan te nemen. Vaardigheden die essentieel zijn als we het hebben over kritisch denken.

De deelnemende musea, docenten en sprekers ontmoeten op de afsluitende borrel. We kijken terug op een zeer inspirerende en geslaagde dag!